Babiogórski Park Narodowy obejmuje (wraz z leżącym po słowackiej stronie Rezerwatem Przyrody „Babia hora”) znaczną część pasma babiogórskiego. Tutaj, jak i w 22 pozostałych polskich Parkach Narodowych ochronie podlega całość przyrody, a wszelkie podejmowane działania mogą mieć na celu jedynie zachowanie, a w uzasadnionych przypadkach także odtworzenie naturalnych ekosystemów, stanowiących bogactwo tego obszaru.

Ktoś bardzo mądry powiedział kiedyś, że prawidłowo chronić można tylko to, co się dobrze zna. Ta maksyma pozwala dobrze zrozumieć, dlaczego poznanie rodzimej przyrody powinno być nie tylko absolutną potrzebą, ale i punktem honoru każdego szanującego się turysty górskiego. Po prostu przemierzając szlaki, uczestniczymy, choćby nieświadomie, w jej ochronie. By zwiększyć własną świadomość, zapraszam do uczynienia wędrówek turystycznych także wędrówkami przyrodoznawczymi.

Tym, którzy pragną spróbować, chciałbym udzielić kilku wskazówek w początkach (lub też nie) ich przygody z przyrodą Babiej Góry. Przede wszystkim przemierzając trasy nie chodźmy z nosami przy ziemi (no, chyba, że jesteśmy już tak krańcowo wyczerpani!), lecz rozglądajmy się dokoła- naprawdę wiele można zobaczyć. Na początek coś najważniejszego:

UWAGA: Obojętnie gdzie się znajdziemy, w Parku, czy też gdziekolwiek indziej, zobowiązani jesteśmy do bezwzględnego szacunku dla wszelkich elementów przyrody żywej i nieożywionej, w szczególności do należytego zachowania wobec wszystkich napotkanych gatunków zwierząt i roślin, gwarantującego im spokój i bezpieczeństwo w miejscu ich występowania- i to niezależnie od stopnia ochrony, jaką są objęte! Pamiętajmy, że to my jesteśmy gośćmi w ich domu.

Obszar Babiej Góry jest bez wątpienia perłą polskiej przyrody, o czym świadczy choćby włączenie BgPN przez UNESCO w ramach programu MaB (Man and Biosphere) do międzynarodowej sieci rezerwatów biosfery (obok 6 innych krajowych PN), spodziewać się tu możemy zatem dużej różnorodności interesujących form życia, których poznanie może stać się wspaniałą przygodą, jeśli tylko wie się, czego można się spodziewać. Dokonam więc teraz szybkiego przeglądu ożywionych zasobów przyrodniczych Babiej Góry i spróbuję podać kilka wskazówek, jak się do nich „zabrać”.

Różnorodność florystyczna

Różnorodność florystyczna obszaru Babiej Góry jest znaczna, naprawdę więc jest co podziwiać i czym się zachwycać. Badania szaty roślinnej prowadzone od początku XIX wieku wykazały, że na tym obszarze występuje ok. 700 gatunków roślin naczyniowych, blisko 200 gatunków mchów, ponad 100 gatunków wątrobowców i ponad 250 gatunków porostów. Spośród nienależących do roślin grzybów (tu właściwie należy zaliczyć także porosty), na Babiej Górze żyje aż ok.1100 ich gatunków, z czego 148 nie występuje nigdzie indziej w polskich Karpatach. Specjaliści wyróżniają tu ponad 60 różnych zbiorowisk roślinnych, w których spotyka się ponad 70 gatunków roślin wysokogórskich, a jeśli będziemy mieli szczęście, natkniemy się na rośliny będące dumą babiogórskich botaników – bardzo rzadką tocję alpejską, lub niewystępujące nigdzie indziej w Polsce rogownicę alpejską i okrzyn jeleni. Jeśli nam się to nie uda, to odwiedźmy Ośrodek Edukacyjny BgPN, położony obok budynku dyrekcji Parku. Tu będziemy mogli zobaczyć te i inne rośliny w Ogrodzie Roślin Babiogórskich, oraz obejrzeć Wystawę Stałą i nabyć wydawnictwa przydatne dla turystów zwiedzających Park.

Rozpoznawanie i oznaczanie roślin jest mniej popularne niż w przypadku zwierząt, a niesłusznie, gdyż jego walory poznawcze są nie mniejsze. Wspaniale jest poznać wygląd, sposób życia i właściwości (często np. lecznicze lub trujące) roślin, które napotkamy na trasie naszej wędrówki. Wymaga to oczywiście zdobycia pewnych umiejętności i doświadczenia, niezbędny będzie z pewnością klucz do oznaczania gatunków. Miejmy oczywiście na uwadze, by napotkanych roślin nie zbierać i nie uszkadzać, gdyż na obszarze Parku, jak w przypadku zwierząt, wszystkie znajdują się pod całkowitą ochroną.

Masyw Babiej Góry jest modelowym przykładem zmieniania się charakteru zbiorowisk roślinnych wraz ze zmianą wysokości. Ta właściwość powoduje, że wyróżnia się tu piętra roślinne, tworzone przez dość charakterystyczne gatunki. Piętra te to: piętro pogórza, regiel dolny, regiel górny, piętro kosodrzewiny i piętro hal (alpejskie). Taki układ jest swoisty dla obszarów górskich i w naszym kraju występuje on jeszcze np. w Tatrach, jednakże względem tych, piętra babiogórskie są obniżone przeciętnie o 100 – 200 m, co jest związane z mniejszą powierzchnią, mniejszą wysokością i odosobnieniem masywu Babiej Góry. Warto poznać gatunki charakterystyczne dla poszczególnych pięter.

Piętro pogórza (do 700 m n.p.m.)

To najniższe z pięter roślinnych, nieprzypominające swym charakterem naturalnego zbiorowiska roślinnego, gdyż jest to teren najbardziej przekształcony w wyniku działalności człowieka. Obecnie są to głównie tereny wykorzystywane rolniczo i zostały zamienione w pola uprawne i tereny zabudowane.

Regiel dolny (700 – 1150 m n.p.m.)

Pierwotne zbiorowiska tego obszaru zostały niestety znacznie zmienione przez człowieka, gdyż kiedyś obszary te zajmowała pierwotna puszcza karpacka. Dziś dominują tu buczyna karpacka, bory jodłowe i jodłowo – świerkowe, a w dolinach potoków także olsy. Głównymi gatunkami drzew tego piętra są: świerk, jodła i buk. Wraz ze wzrostem wysokości ilość świerka wzrasta, jodła pojawia się głównie na stokach południowych, a buk na północnych. W miejscach, które nie zaznały siekier drwali, można jeszcze podziwiać stare, zbliżone do naturalnych drzewostany z pokaźnych rozmiarów drzewami, jak np. najbardziej znana Gruba Jodła o wysokości 50 m i 4 m obwodu pnia. Takie drzewostany cechuje złożona struktura gatunkowa i wiekowa, z wyraźnie zaznaczonymi piętrami roślinności leśnej. Na terenach wilgotnych i podmokłych występuje ols bagienny, gdzie warstwę drzew tworzą olsza szara i czarna, a w warstwie podszytu spotkamy znany wszystkim jarząb pospolity (jarzębinę), dziki bez czarny i wiciokrzew czarny, o różowych kwiatach i czarnych owocach pokrytych nalotem. W piętrze runa borów regla dolnego występuje borówka czarna, widłak jałowcowaty, marzanna wonna, czosnek niedźwiedzi i podbiałek alpejski. W lasach bukowych pojawia się wczesnowiosenna śnieżyczka przebiśnieg, przetacznik górski, paproć narecznica szerokolistna i niecierpek pospolity.

Regiel górny (1150 – 1360 m n.p.m.)

Lasy te w większym stopniu niż roślinność poprzedniego piętra mają charakter naturalny. Dominuje tutaj bór świerkowy, a przy górnej granicy lasu występują zadrzewienia jarzębinowe. Ogólna różnorodność florystyczna tego piętra jest mniejsza niż w reglu dolnym. Jest to spowodowane trudniejszymi warunkami, które tu panują. Opady śniegu są tu bardzo obfite, a pokrywa śnieżna zalega długo, występują gwałtowne wichury, gleby są płytsze i uboższe, a lato jest krótsze i chłodniejsze. To wszystko w połączeniu z krótkim okresem wegetacyjnym sprawia, że wiele roślin nie jest w stanie tu przeżyć, dając przestrzeń dla rozwoju innych. Przy granicy z reglem dolnym występują pojedyncze jawory, buki i jarząby pospolite. W warstwie krzewów spotkać możemy porzeczkę skalną, różę alpejską i wiciokrzew czarny, a w runie: borówkę czarną i brusznicę, widłaka jałowcowatego, podbiałka alpejskiego i różne paprocie. Na śródleśnych polanach rośnie lepiężnik biały, omieg górski, ciemiężyca zielona oraz łany szczawiu górskiego tworzące tzw. szczawiny. Z kolei na granicy regla górnego i kosodrzewiny spotkać można symbol BgPN – okrzyn jeleni, którego kwiaty tworzą biało-zielone baldachy. Jednakże w reglu górnym rośliną dominującą jest zdecydowanie świerk pospolity, tworzący tu zwarte drzewostany, które przekraczają wysokość 30 m. W miarę wzrostu wysokości bór przerzedza się, a pojedyncze drzewa zmieniają pokrój, karłowaciejąc i przy górnej granicy lasu rosnąc w grupach po kilka, kilkanaście drzew.

Piętro kosodrzewiny (1360 – 1650 m n.p.m.)

W tym piętrze warunki stają się jeszcze bardziej surowe, tak, że znajduje się ono właściwie ponad górną granicą lasu. Dominuje tu zbiorowisko kosodrzewiny, oraz ziołorośla i zarośla borówek. O wyglądzie tego pasa roślinności decydują zwarte łany kosodrzewiny (kosówki) , czyli górskiej sosny, które okalają masyw Babiej Góry. W towarzystwie kosówki rosną tu różne ziołorośla, np. posiadające kolorowe kwiaty: miłosna górska (różowoczerwone), omieg górski (żółte) i modrzyk górski (jego kwiaty są niebieskofioletowe, choć rzadko zdarzają się też białe lub różowe). Na południowych stokach masywu spotkać można jałowiec halny (to górski podgatunek jałowca pospolitego), i to w całkiem sporych ilościach. W tym piętrze spotyka się także pojedyncze, skarłowaciałe świerki, głównie przy granicy z reglem górnym. Z drzew spotyka się ty także jarząb pospolity, a z roślin krzewiastych występujące także w innych piętrach: wiciokrzew czarny, porzeczkę skalną i różę alpejską. W lukach pomiędzy łanami kosodrzewiny rosną gęsto borówka czarna, a także brusznica. Część rumoszu skalnego na północnym stoku pokrywa zbiorowisko traworośli z takimi gatunkami, jak goryczka kropkowana, sasanka alpejska, zerwa kulista i goździk skalny. Wszystkie gatunki roślin tego piętra zmuszone są do przystosowania się do panujących tu trudnych warunków, dlatego też mają np. płaski system korzeniowy, utrzymujący je w tutejszej płytkiej glebie.

Piętro halne (alpejskie) (1650 – 1725 m n.p.m.)

Najwyższe z pięter roślinnych występujących na Babiej Górze. Roślinność jest tu uboga, właściwie brak form drzewiastych i krzewiastych, występują tu murawy alpejskie, zbiorowiska porostów naskalnych i roślinność tzw. wyleżysk śnieżnych. Wszystkie te rośliny radzą sobie z trudnymi warunkami klimatycznymi i skróconym nawet do 3 miesięcy okresem wegetacyjnym, w którym muszą zamknąć swój cykl rozwojowy. Niżej, na wysokogórskich murawach spotkać możemy sasankę alpejską, zawilca narcyzowego, jastrzębca alpejskiego (wszystkie, dla ochrony przed mrozem pokryte są gęstymi włoskami), sita skucinę, którego łany przebarwiają się jesienią na kolor czerwony, niebieskokwiatowego dzwonka wąskolistnego, goryczkę kropkowaną, czy rdest wężownik. W miejscach, gdzie występuje jeszcze warstwa gleby, choćby bardzo cienka, rośnie rojnik górski, rozchodnik karpacki i różeniec górski, oraz mchy, a w szczelinach skalnych spotkać można rogownicę alpejską (to jedyne stanowiska w Polsce i całych Karpatach Zachodnich). Najbardziej pionierskimi ze wszystkich występujących tu organizmów są jednak z pewnością porosty, tworzące na nagich skałach kolorowe mozaiki, jak np. wzorzec geograficzny, czy kruszwica zwyczajna.